اثر تماشاگر چیست؟ زمانی که همگی منتظر دیگری برای اقدام هستیم!
اثر تماشاگر چیست؟
اثر تماشاگر به پدیده‌ای روان‌شناختی اشاره دارد که در آن افراد در حضور دیگران، احتمال کمتری برای ارائه کمک یا دخالت در شرایط اضطراری از خود نشان می‌دهند. این اثر زمانی رخ می‌دهد که مسئولیت فردی در میان جمعیت پراکنده شود و افراد تصور کنند که شخص دیگری برای کمک اقدام خواهد کرد. به‌عبارت‌دیگر، هرچه تعداد افراد حاضر بیشتر باشد، احتمال اینکه فردی به‌طور مستقل عمل کند، کاهش می‌یابد.
اهمیت مطالعه اثر تماشاگر در روان‌شناسی اجتماعی
اثر تماشاگر یکی از مفاهیم کلیدی در روان‌شناسی اجتماعی است که به درک بهتر رفتار انسان‌ها در موقعیت‌های جمعی کمک می‌کند. مطالعه این پدیده به ما نشان می‌دهد که چگونه عوامل اجتماعی و روان‌شناختی می‌توانند بر تصمیم‌گیری‌های فردی در شرایط حساس و بحرانی تأثیر بگذارند. فهم دقیق اثر تماشاگر می‌تواند به توسعه راهکارهایی برای افزایش حس مسئولیت‌پذیری و واکنش مناسب در موقعیت‌های مختلف منجر شود، که در نهایت به بهبود رفتارهای اجتماعی و کمک‌رسانی در مواقع ضروری می‌انجامد.
تاریخچه و ریشه‌های اثر تماشاگر
نخستین مطالعات و مفاهیم اولیه
اثر تماشاگر (Bystander Effect) نخستین بار در دهه 1960 میلادی مورد توجه قرار گرفت، پس از وقوع حادثه‌ای در نیویورک که به قتل کیتی جنووزه (Kitty Genovese) معروف شد. در این حادثه، زن جوانی به نام کیتی جنووزه در خیابان توسط یک مهاجم مورد حمله قرار گرفت و به شدت زخمی شد، اما چندین نفر از شاهدان در حال تماشای حادثه بودند و هیچ‌کدام مداخله نکردند یا کمکی نکردند. این حادثه باعث شد تا محققان روان‌شناسی اجتماعی، به‌ویژه جان دارلی (John Darley) و بتیه لاتان (Bibb Latané)، شروع به بررسی این پدیده کنند که چرا افراد در مواقع بحرانی و اضطراری تمایل به مداخله ندارند.
بررسی آزمایش‌های کلاسیک لاتان و دارلی
در نتیجه این حادثه، دارلی و لاته در دهه 1960 یک سری آزمایش‌ها را طراحی کردند که در آنها واکنش افراد به موقعیت‌های اضطراری بررسی می‌شد. آنها کشف کردند که هرچه تعداد شاهدان بیشتر باشد، احتمال کمک‌رسانی فرد کاهش می‌یابد، چرا که مسئولیت کمک‌دهی میان افراد پراکنده می‌شود و هر فرد فکر می‌کند که دیگران باید اقدام کنند. این نتیجه به‌طور کلی به «پراکندگی مسئولیت» معروف شد.
تحقیقات بعدی نیز این پدیده را در موقعیت‌های مختلف و در جوامع مختلف مورد بررسی قرار دادند و نتایج مشابهی نشان دادند. اثر تماشاگر به یکی از مفاهیم اصلی در روان‌شناسی اجتماعی تبدیل شد و بسیاری از پژوهش‌ها به بررسی عوامل مختلفی پرداختند که می‌توانند بر شدت یا کاهش این اثر تأثیر بگذارند، از جمله ویژگی‌های فردی، محیط اجتماعی، و ویژگی‌های موقعیت.
امروزه اثر تماشاگر نه تنها در روان‌شناسی اجتماعی، بلکه در رشته‌های مختلفی چون جامعه‌شناسی، حقوق و حتی مدیریت بحران نیز مورد توجه است.
مفاهیم کلیدی در اثر تماشاگر
تعریف مفهوم «پراکندگی مسئولیت»
یکی از مفاهیم کلیدی که در توضیح اثر تماشاگر به کار می‌رود، «پراکندگی مسئولیت» است. این مفهوم به وضعیتی اشاره دارد که در آن، هرچه تعداد افراد حاضر در یک موقعیت اضطراری بیشتر باشد، احساس مسئولیت فردی هر یک از آنها برای دخالت و کمک کمتر می‌شود. در چنین شرایطی، افراد معمولاً فکر می‌کنند که دیگران برای کمک اقدام خواهند کرد و بنابراین خودشان نیازی به مداخله نمی‌بینند. این تصور که “حتماً فرد دیگری کمک خواهد کرد” منجر به کاهش احتمال اقدام فردی می‌شود. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که این پراکندگی مسئولیت، یکی از عوامل اصلی است که توضیح می‌دهد چرا افراد در حضور جمعیت بزرگ، کمتر احتمال دارد به فرد نیازمند کمک کنند.
نقش «آگاهی اجتماعی» در اثر تماشاگر
آگاهی اجتماعی نیز نقشی مهم در شکل‌گیری اثر تماشاگر ایفا می‌کند. این مفهوم به میزان توجه و شناخت افراد از وضعیت دیگران و محیط اطراف خود اشاره دارد. در بسیاری از موارد، افراد در یک موقعیت اضطراری ممکن است به دلیل عدم اطمینان از جدی بودن وضعیت یا به دلیل مشاهده عدم واکنش دیگران، دچار تردید شوند. وقتی افراد می‌بینند که دیگران نیز واکنشی نشان نمی‌دهند، ممکن است به اشتباه فکر کنند که وضعیت نیاز به مداخله ندارد، یا اینکه کمک کردن ضرورتی ندارد. این پدیده به عنوان «جهل جمعی» شناخته می‌شود و می‌تواند به طور قابل توجهی از واکنش افراد به یک وضعیت اضطراری جلوگیری کند. افزایش آگاهی اجتماعی و توانایی تشخیص موقعیت‌های اضطراری می‌تواند یکی از راهکارهای کاهش اثر تماشاگر باشد، زیرا افراد با شناخت بهتر از نیاز به کمک، احتمالاً به شکلی فعال‌تر عمل خواهند کرد.
عوامل تأثیرگذار بر شدت اثر تماشاگر
تعداد تماشاگران و تأثیر آن بر رفتار
یکی از مهم‌ترین عواملی که بر شدت اثر تماشاگر تأثیر می‌گذارد، تعداد افراد حاضر در صحنه است. با افزایش تعداد تماشاگران، احتمال اینکه یک فرد به تنهایی برای کمک اقدام کند، کاهش می‌یابد. این پدیده به این دلیل رخ می‌دهد که مسئولیت میان تعداد بیشتری از افراد پراکنده می‌شود و هر فرد تصور می‌کند که شخص دیگری مداخله خواهد کرد. به عبارت دیگر، هرچه جمعیت بیشتر باشد، احساس مسئولیت فردی کمتر می‌شود. این اثر به ویژه در شرایطی که وضعیت اورژانسی به وضوح قابل تشخیص نیست یا نیاز به اقدام فوری دارد، بیشتر دیده می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که در حضور تعداد زیادی از افراد، مدت زمانی که طول می‌کشد تا کسی وارد عمل شود، به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد. این موضوع نشان‌دهنده تاثیر منفی تعداد زیاد تماشاگران بر احتمال کمک‌رسانی است.
نقش ویژگی‌های شخصیتی و محیطی در اثر تماشاگر
علاوه بر تعداد تماشاگران، ویژگی‌های شخصیتی افراد و شرایط محیطی نیز در شدت اثر تماشاگر نقش دارند. ویژگی‌های شخصیتی مانند سطح همدلی، اعتماد به نفس و تجربه‌های گذشته در مواجهه با موقعیت‌های اضطراری می‌توانند بر تصمیم‌گیری فرد برای دخالت تأثیر بگذارند. برای مثال، افرادی که سطح بالاتری از همدلی دارند، احتمال بیشتری برای کمک دارند، حتی در حضور جمعیت. از سوی دیگر، شرایط محیطی نیز می‌تواند اثر تماشاگر را تشدید یا کاهش دهد. محیط‌های شلوغ و پرجنب‌وجوش، ممکن است توجه افراد را از وضعیت اضطراری منحرف کرده و موجب کاهش احتمال دخالت آنها شود. همچنین، حضور موانع فیزیکی یا روانی، مانند ناآشنایی با محیط یا ترس از خطر، می‌تواند از اقدام فردی برای کمک جلوگیری کند. فهم این عوامل می‌تواند به ما کمک کند تا راهکارهایی برای افزایش احتمال کمک‌رسانی در شرایط اضطراری پیدا کنیم.
مطالعات تجربی و شواهد علمی
مرور مطالعات علمی برجسته درباره اثر تماشاگر
یکی از معروف‌ترین مطالعات درباره اثر تماشاگر، آزمایش لاتان و دارلی است که در دهه ۱۹۶۰ انجام شد. آنها شرایط اضطراری را به صورت مصنوعی در آزمایشگاه بازسازی کردند و واکنش شرکت‌کنندگان را بررسی نمودند. در یکی از این آزمایش‌ها، شرکت‌کنندگان به اتاقی دعوت شدند و به آنها گفته شد که قرار است در بحثی درباره مشکلات دانشجویی شرکت کنند. در طول این بحث، یکی از شرکت‌کنندگان (که در واقع دستیار آزمایش بود) وانمود به حمله صرعی کرد. نتایج نشان داد که اگر شرکت‌کنندگان به صورت تنها با این وضعیت مواجه شوند، احتمال بیشتری داشت که برای کمک اقدام کنند. اما وقتی شرکت‌کنندگان فکر می‌کردند افراد دیگری نیز در اتاق‌های دیگر حضور دارند، احتمال کمک‌رسانی به طرز چشمگیری کاهش یافت. این مطالعه نشان داد که حتی تصور حضور دیگران می‌تواند مسئولیت فردی را کاهش دهد.
مطالعه دیگری که اهمیت بسیاری دارد، پژوهش فیشر و همکاران (۲۰۱۱) بود. این مطالعه به بررسی تاثیر نوع وضعیت اضطراری بر رفتار تماشاگران پرداخت. نتایج نشان داد که در وضعیت‌هایی که به وضوح اورژانسی به نظر می‌رسند (مانند آتش‌سوزی)، احتمال مداخله افراد بیشتر است، حتی در حضور جمعیت. اما در شرایط مبهم یا کمتر مشخص، اثر تماشاگر شدیدتر می‌شود.
تحلیل و مقایسه نتایج آزمایش‌های مختلف
مقایسه نتایج آزمایش‌های مختلف نشان می‌دهد که اثر تماشاگر در شرایط مختلف می‌تواند متفاوت باشد. برای مثال، آزمایشات نشان داده‌اند که وجود آشنایی میان تماشاگران می‌تواند میزان کمک‌رسانی را افزایش دهد. در موقعیت‌هایی که افراد یکدیگر را می‌شناسند، حس مسئولیت جمعی بیشتری وجود دارد و احتمال مداخله افزایش می‌یابد. از سوی دیگر، وقتی تماشاگران غریبه هستند، پراکندگی مسئولیت بیشتر می‌شود و احتمال کمک‌رسانی کاهش می‌یابد.
تحقیقات همچنین نشان داده‌اند که جنسیت و سن نیز بر رفتار تماشاگر تأثیرگذار هستند. به عنوان مثال، زنان معمولاً در موقعیت‌های اضطراری که نیاز به کمک اولیه دارند، سریع‌تر اقدام می‌کنند، در حالی که مردان در شرایط خطرناک‌تر، مانند درگیری‌های فیزیکی، تمایل بیشتری به مداخله دارند.
تحلیل این یافته‌ها نشان می‌دهد که عوامل متعددی در شکل‌گیری و شدت اثر تماشاگر دخیل هستند و درک عمیق‌تر این عوامل می‌تواند به بهبود استراتژی‌های آموزشی و مداخله در مواقع اضطراری کمک کند.
نمونه‌های واقعی و ملموس از اثر تماشاگر
بررسی موارد واقعی از عدم دخالت در حوادث
نمونه‌های واقعی زیادی از اثر تماشاگر در رویدادهای عمومی گزارش شده است که تأثیر عمیقی بر جامعه داشته‌اند. یکی از معروف‌ترین این موارد، قتل کیتی جنوویس در سال ۱۹۶۴ در نیویورک است. کیتی جنوویس، زنی جوان، در حالی که به طور مکرر فریاد کمک می‌زد، مورد حمله قرار گرفت و در نهایت جان خود را از دست داد. اگرچه بیش از ۳۸ نفر شاهد این حادثه بودند، هیچ‌یک از آنها مداخله نکردند یا به پلیس اطلاع ندادند. این حادثه به عنوان نمونه‌ای برجسته از اثر تماشاگر شناخته شد و منجر به تحقیقات گسترده‌ای در روان‌شناسی اجتماعی گردید.
مثال دیگری از این پدیده، ماجرای حمله به یکی از خطوط مترو در چین است. در این حادثه، مردی به زنی حمله کرد و افراد حاضر تنها نظاره‌گر بودند، بدون اینکه برای کمک وارد عمل شوند. تصاویر دوربین‌های مداربسته نشان داد که مسافران به جای کمک کردن، به تماشای صحنه ادامه می‌دهند و برخی حتی محل را ترک می‌کنند. این حادثه نیز به بحث‌های زیادی درباره رفتار جمعی و اثر تماشاگر دامن زد.
تحلیل اجتماعی و فرهنگی نمونه‌ها
تحلیل اجتماعی و فرهنگی این موارد نشان می‌دهد که اثر تماشاگر ممکن است در فرهنگ‌ها و جوامع مختلف به شکل‌های متفاوتی ظاهر شود. در جوامعی که تأکید بیشتری بر فردگرایی وجود دارد، مانند ایالات متحده، افراد بیشتر تمایل دارند به دیگران توجه نکنند و مسئولیت را به دیگران واگذار کنند. از سوی دیگر، در فرهنگ‌های جمع‌گراتر، که در آنها اهمیت به اجتماع و همبستگی بیشتر است، ممکن است اثر تماشاگر کمتر مشاهده شود، هرچند همچنان وجود دارد.
از لحاظ اجتماعی، مواردی که در آنها اثر تماشاگر مشهود است، اغلب به دلیل ترس از عواقب شخصی، مانند خطر یا مسئولیت قانونی، رخ می‌دهند. در برخی فرهنگ‌ها، نگرانی از مداخله و به خطر افتادن خود یا خانواده می‌تواند موجب شود که افراد از کمک کردن خودداری کنند.
بررسی این نمونه‌ها و تحلیل فرهنگی و اجتماعی آنها، نه تنها به ما در درک بهتر اثر تماشاگر کمک می‌کند، بلکه نشان می‌دهد که چگونه می‌توان با آموزش و فرهنگ‌سازی، رفتارهای جمعی را بهبود بخشید و حس مسئولیت‌پذیری را در مواجهه با موقعیت‌های اضطراری افزایش داد.
پیامدهای اجتماعی و اخلاقی اثر تماشاگر
تأثیرات منفی بر جامعه و رفتار جمعی
اثر تماشاگر می‌تواند پیامدهای منفی عمیقی بر جامعه و رفتار جمعی داشته باشد. یکی از اصلی‌ترین اثرات منفی این پدیده، کاهش حس مسئولیت جمعی در مواجهه با مشکلات و شرایط اضطراری است. وقتی افراد شاهد یک حادثه باشند اما به دلیل حضور دیگران از مداخله خودداری کنند، می‌تواند منجر به تقویت رفتارهای منفعلانه در جامعه شود. این موضوع باعث می‌شود که در شرایط بحرانی، واکنش‌های مورد نیاز برای کمک‌رسانی به دیگران کاهش یابد و به این ترتیب، احتمال آسیب‌های جدی یا حتی مرگ در حوادث افزایش پیدا کند.
علاوه بر این، اثر تماشاگر می‌تواند منجر به بی‌اعتمادی عمومی در جامعه شود. اگر افراد احساس کنند که نمی‌توانند در مواقع نیاز به کمک دیگران اعتماد کنند، این بی‌اعتمادی می‌تواند به کاهش انسجام اجتماعی منجر شود. جوامعی که افراد در آنها از کمک‌رسانی به یکدیگر خودداری می‌کنند، ممکن است به مرور زمان به سمت فردگرایی مفرط حرکت کنند و این موضوع می‌تواند بر پویایی اجتماعی و همبستگی عمومی تأثیر منفی بگذارد.
بررسی جنبه‌های اخلاقی و مسئولیت فردی
از منظر اخلاقی، اثر تماشاگر چالش‌های قابل توجهی را در زمینه مسئولیت فردی و جمعی به وجود می‌آورد. این پدیده به این سوال اساسی می‌پردازد که در شرایط اضطراری، مسئولیت کمک به دیگران بر عهده کیست؟ از دیدگاه اخلاقی، بسیاری از مکاتب فلسفی و دینی بر اهمیت کمک به دیگران و مسئولیت اجتماعی تأکید دارند. به عنوان مثال، اصل «دستگیری از نیازمندان» در بسیاری از فرهنگ‌ها و مذاهب مورد تأکید قرار گرفته است. با این حال، اثر تماشاگر نشان می‌دهد که حتی در جوامعی با ارزش‌های اخلاقی قوی، ممکن است افراد از انجام این وظیفه خودداری کنند.
این موضوع همچنین به پرسش‌هایی درباره نقش آموزش و پرورش در ترویج رفتارهای مسئولانه منجر می‌شود. آیا آموزش می‌تواند حس مسئولیت‌پذیری فردی را تقویت کند و افراد را برای مداخله در شرایط اضطراری آماده سازد؟ تحقیقات نشان می‌دهد که آموزش و آگاهی‌بخشی می‌تواند نقش مهمی در کاهش اثر تماشاگر ایفا کند. به عنوان مثال، کمپین‌های آگاهی عمومی که بر اهمیت دخالت در شرایط اضطراری تأکید دارند، می‌توانند به افراد کمک کنند تا احساس مسئولیت بیشتری داشته باشند و در مواقع نیاز، به دیگران کمک کنند.
در نهایت، بررسی جنبه‌های اخلاقی اثر تماشاگر به ما یادآوری می‌کند که جامعه‌ای سالم نیازمند شهروندانی است که نه تنها به رفاه خود، بلکه به رفاه دیگران نیز اهمیت می‌دهند. تقویت این حس اخلاقی می‌تواند به افزایش کمک‌رسانی و همبستگی اجتماعی در شرایط بحرانی منجر شود و به ایجاد جامعه‌ای امن‌تر و مسئول‌تر کمک کند.
راهکارها و روش‌های مقابله با اثر تماشاگر
آموزش و آگاهی‌بخشی عمومی
یکی از مؤثرترین روش‌ها برای مقابله با اثر تماشاگر، آموزش و افزایش آگاهی عمومی درباره این پدیده است. آگاهی‌بخشی می‌تواند به مردم کمک کند تا درک بهتری از اثر تماشاگر داشته باشند و از طریق آموزش‌های مناسب، واکنش‌های خود را در شرایط اضطراری بهبود بخشند. برنامه‌های آموزشی می‌توانند شامل توضیحات درباره پراکندگی مسئولیت، نقش تماشاگران در کاهش احتمال کمک‌رسانی و همچنین راه‌های شناسایی موقعیت‌های اضطراری و واکنش صحیح به آنها باشند.
کمپین‌های عمومی نیز می‌توانند در این زمینه بسیار مؤثر باشند. برای مثال، کمپین‌های اطلاع‌رسانی که به مردم یادآوری می‌کنند در مواجهه با موقعیت‌های اضطراری، به جای انتظار برای دیگران، خودشان اقدام کنند، می‌توانند به کاهش اثر تماشاگر کمک کنند. این کمپین‌ها می‌توانند از رسانه‌های مختلف مانند تلویزیون، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی برای انتقال پیام‌های خود استفاده کنند و مخاطبان گسترده‌تری را تحت پوشش قرار دهند.
پیشنهاداتی برای تشویق به مسئولیت‌پذیری در موقعیت‌های بحران
برای تشویق مردم به مسئولیت‌پذیری در موقعیت‌های بحران، چندین راهکار پیشنهاد می‌شود که می‌توانند به کاهش اثر تماشاگر کمک کنند:
آموزش مهارت‌های کمک‌های اولیه: ارائه دوره‌های آموزشی عمومی برای یادگیری کمک‌های اولیه و روش‌های مقابله با موقعیت‌های اضطراری می‌تواند به افراد اعتماد به نفس بیشتری برای اقدام در شرایط بحرانی بدهد. وقتی افراد بدانند که چگونه می‌توانند به دیگران کمک کنند، احتمال بیشتری وجود دارد که در مواقع نیاز مداخله کنند.
ترویج فرهنگ مسئولیت اجتماعی: ایجاد فرهنگ مسئولیت‌پذیری و همبستگی اجتماعی از طریق آموزش‌های مدرسه‌ای و فعالیت‌های اجتماعی می‌تواند به کاهش اثر تماشاگر کمک کند. این فرهنگ باید بر این اصل استوار باشد که هر فرد در قبال دیگران و جامعه مسئولیت دارد و باید در مواقع اضطراری به کمک دیگران بشتابد.
ارائه مشوق‌های اجتماعی و اقتصادی: تشویق‌های اجتماعی، مانند تقدیر از افرادی که در شرایط اضطراری به دیگران کمک کرده‌اند، می‌تواند انگیزه بیشتری برای مردم ایجاد کند تا در آینده نیز به همین شیوه عمل کنند. همچنین، در برخی موارد می‌توان مشوق‌های اقتصادی مانند جوایز مالی یا تخفیف‌های مالیاتی برای افرادی که در مواقع بحرانی به دیگران کمک می‌کنند، در نظر گرفت.
افزایش آگاهی از قوانین حمایت از مداخله‌گران: برخی از کشورها قوانینی دارند که از افرادی که در شرایط اضطراری به دیگران کمک می‌کنند، حمایت می‌کند تا در صورت بروز اشتباهات، با مشکلات قانونی مواجه نشوند. افزایش آگاهی عمومی درباره این قوانین می‌تواند به مردم اطمینان بدهد که در صورت کمک به دیگران، از حمایت قانونی برخوردار خواهند بود.
برگزاری تمرین‌های شبیه‌سازی شرایط اضطراری: تمرین‌های شبیه‌سازی شرایط اضطراری در جوامع محلی می‌تواند به مردم کمک کند تا در شرایط واقعی، بهتر واکنش نشان دهند. این تمرین‌ها می‌توانند افراد را با چالش‌های واقعی مواجه کنند و به آنها فرصت دهند تا مسئولیت‌پذیری خود را تمرین کنند.
اجرای این راهکارها می‌تواند به کاهش اثر تماشاگر در جامعه کمک کند و افراد را برای واکنش سریع و مؤثر در شرایط اضطراری آماده کند. ایجاد یک جامعه مسئول و آگاه نیازمند تلاش‌های مستمر در زمینه آموزش و فرهنگ‌سازی است.
نتیجه‌گیری
اثر تماشاگر پدیده‌ای است که به طور گسترده بر رفتارهای جمعی در شرایط اضطراری تأثیر می‌گذارد و به کاهش احتمال مداخله افراد در موقعیت‌های بحرانی منجر می‌شود. تحقیقات مختلف نشان داده‌اند که عوامل مختلفی همچون تعداد تماشاگران، ویژگی‌های شخصیتی و شرایط محیطی می‌توانند بر شدت این اثر تأثیرگذار باشند. در مواقعی که افراد به حضور دیگران توجه می‌کنند، مسئولیت میان آنها پراکنده می‌شود و از این رو، احتمال کمک‌رسانی کاهش می‌یابد. این پدیده می‌تواند پیامدهای منفی فراوانی برای جامعه به همراه داشته باشد، از جمله کاهش همبستگی اجتماعی و تقویت رفتارهای منفعلانه در برابر مشکلات دیگران.
با این حال، راهکارهایی وجود دارد که می‌توانند به کاهش اثر تماشاگر کمک کنند. آموزش‌های عمومی، ترویج فرهنگ مسئولیت‌پذیری و شبیه‌سازی شرایط اضطراری از جمله اقدامات مؤثر در این زمینه هستند. در نهایت، تغییر نگرش افراد نسبت به مسئولیت جمعی و فردی می‌تواند به افزایش کمک‌رسانی در موقعیت‌های بحرانی و تقویت انسجام اجتماعی منجر شود. تحقیقات بیشتر در این زمینه می‌تواند به درک بهتر عواملی که موجب اثر تماشاگر می‌شوند و راه‌های مؤثر برای مقابله با آن کمک کند.
برای ارسال نظر لطفا ابتدا وارد حساب کاربری خود شوید. صفحه ورود و ثبت نام