اثر دانینگ کروگر چست؟ چرا آگاهی از ندانستن مهم است؟
- اثر دانینگ کروگر چیست؟
- تاریخچه اثر دانینگ کروگر
- برسی کامل اثر دانینگ کروگر
- نمودار اثر دانینگ کروگر
- اثر دانینگ کروگر - آنکس که نداند و نداند که نداند
- نمونههای اثر دانینگ کروگر در زندگی روزمره
- عوامل تأثیرگذار بر اثر دانینگ کروگر
- ارتباط اثر دانینگ کروگر با دیگر مفاهیم روانشناسی
- چگونه اثر دانینگ کروگر را در خود کاهش دهیم؟
- تأثیر اثر دانینگ کروگر در جامعه
- نقدها و محدودیتهای اثر دانینگ کروگر
- نتیجهگیری
اثر دانینگ کروگر چیست؟
اثر دانینگ کروگر پدیدهای روانشناختی است که به رابطه میان سطح دانش یا مهارت افراد و اعتماد به نفس آنها اشاره دارد. به زبان ساده، این اثر توضیح میدهد چرا افراد کمتجربه و کمدانش گاهی اوقات بیش از حد به تواناییهای خود اعتماد دارند، در حالی که افراد باتجربه و متخصص به دلیل آگاهی از پیچیدگیهای موضوع، معمولاً اعتماد به نفس کمتری نشان میدهند.
این پدیده نام خود را از پژوهشگران دیوید دانینگ و جاستین کروگر گرفته است، که در آزمایشهای خود نشان دادند افرادی که در یک حوزه خاص توانایی محدودی دارند، اغلب مهارتهای خود را بیش از حد ارزیابی میکنند. این در حالی است که افراد با دانش و مهارت بالا، به دلیل شناخت بهتر از عمق موضوعات، معمولاً خود را دستکم میگیرند.
اهمیت اثر دانینگ کروگر در درک رفتار انسان بسیار زیاد است، زیرا به ما نشان میدهد که چگونه کمبود آگاهی میتواند بر تصمیمگیریها، قضاوتها و حتی یادگیری ما تأثیر بگذارد. این پدیده به ویژه در عصر امروز، که اطلاعات نادرست به راحتی گسترش مییابد، نقش حیاتیتری پیدا کرده است. شناخت این اثر نه تنها به ما کمک میکند که نقاط ضعف خود را بشناسیم، بلکه میتواند مسیر یادگیری و رشد فردی را هموار کند.
در ادامه این مقاله، به بررسی دقیقتر اثر دانینگ کروگر، تأثیر آن بر یادگیری، و روشهایی برای جلوگیری از گرفتار شدن در دامهای این پدیده خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید تا از اعتماد به نفس کاذب فاصله بگیریم و به دانش واقعی نزدیک شویم.
تاریخچه اثر دانینگ کروگر
اثر دانینگ کروگر در دهه ۱۹۹۰ میلادی توسط دو روانشناس به نامهای دیوید دانینگ و جاستین کروگر در دانشگاه کورنل معرفی شد. این دو پژوهشگر در تلاش بودند تا پدیدهای را که در رفتار بسیاری از افراد مشاهده میشود، توضیح دهند: اینکه افرادی که در یک موضوع یا مهارت خاص آگاهی کمی دارند، اغلب خود را بسیار توانا و متخصص میپندارند.
معرفی دیوید دانینگ و جاستین کروگر
دیوید دانینگ، روانشناس اجتماعی برجسته، همراه با همکار خود جاستین کروگر، تلاش کردند تا پاسخی برای این پرسش بیابند که چرا افراد کمتجربه معمولاً تواناییهای خود را بیش از حد واقعی ارزیابی میکنند. آنها متوجه شدند که این رفتار به نوعی سوگیری شناختی مربوط میشود که باعث میشود افراد ناآگاه یا کمدانش نتوانند سطح واقعی دانش یا مهارت خود را بسنجند. این ایده، اساس پژوهشهای آنها شد.
آزمایشهای اولیه و نتایج آنها
دانینگ و کروگر در سال ۱۹۹۹ آزمایشی انجام دادند که نتایج آن به یکی از تأثیرگذارترین مطالعات روانشناسی تبدیل شد. در این آزمایش، از گروهی از افراد خواسته شد که در موضوعاتی مانند منطق، گرامر زبان انگلیسی، و طنز، خود را ارزیابی کنند. پس از آن، نتایج واقعی عملکرد آنها با ارزیابی خودشان مقایسه شد.
نتایج شگفتانگیز:
- افرادی که عملکرد بسیار ضعیفی داشتند، بیش از حد تواناییهای خود را ارزیابی کرده بودند. به عبارت دیگر، این افراد فکر میکردند عملکرد آنها بهتر از دیگران است.
- افرادی که عملکرد متوسط داشتند، معمولاً ارزیابی دقیقتری از تواناییهای خود داشتند.
- افرادی که عملکرد بسیار خوبی داشتند، تمایل داشتند تواناییهای خود را کمتر از حد واقعی ارزیابی کنند.
این یافتهها نشان داد که افراد ناآگاه نهتنها اطلاعات کمی درباره یک موضوع دارند، بلکه حتی نمیتوانند سطح دانش یا مهارت خود را به درستی بسنجند. این پدیده به نام “اثر دانینگ کروگر” نامگذاری شد و به عنوان یکی از مهمترین سوگیریهای شناختی در روانشناسی مطرح گردید.
الهام از یک داستان عجیب
ایده اولیه این پژوهش از یک داستان واقعی الهام گرفته شد. در سال ۱۹۹۵، مردی به نام مکآرتور ویلر به دو بانک در پیتسبورگ دستبرد زد. او تصور میکرد که اگر روی صورت خود آبلیمو بمالد، دوربینهای مداربسته او را ثبت نخواهند کرد، زیرا آبلیمو به عنوان “جوهر نامرئی” عمل میکند! این ماجرا باعث شد دیوید دانینگ این پرسش را مطرح کند که چرا افراد ناآگاه ممکن است چنین تصمیمات عجیب و غریبی بگیرند.
اثر دانینگ کروگر به تدریج تبدیل به یکی از مفاهیم پرکاربرد در روانشناسی شد و در موضوعاتی نظیر یادگیری، تصمیمگیری، و حتی سیاست و جامعهشناسی مورد استفاده قرار گرفت.
برسی کامل اثر دانینگ کروگر
اثر دانینگ کروگر یک پدیده روانشناختی است که به رابطه بین سطح دانش یا مهارت فرد و میزان اعتماد به نفس او اشاره دارد. این اثر توضیح میدهد که افراد ناآگاه یا کمتجربه در یک حوزه خاص، اغلب تمایل دارند تواناییهای خود را بیش از حد واقعی ارزیابی کنند، زیرا نمیدانند که چه چیزهایی را نمیدانند. از سوی دیگر، افراد باتجربهتر یا متخصص معمولاً اعتماد به نفس کمتری نشان میدهند، زیرا از پیچیدگیها و محدودیتهای دانش خود آگاه هستند.
توضیح مفهوم: "نمیدانیم که نمیدانیم"
یکی از اصول کلیدی اثر دانینگ کروگر این است که افراد در سطح پایین دانش، به دلیل عدم آگاهی از میزان گستردگی یک موضوع، قادر به درک نقاط ضعف خود نیستند. این وضعیت باعث میشود که:
تواناییهای خود را بیش از حد واقعی ارزیابی کنند.
افراد ناآگاه به دلیل نداشتن آگاهی از استانداردها و معیارهای دقیق، تصور میکنند عملکرد آنها بهتر از حد واقعی است. برای مثال، یک فرد تازهکار در نواختن پیانو ممکن است فکر کند که در حد یک نوازنده حرفهای اجرا میکند، زیرا نمیتواند نقصها یا کمبودهای مهارت خود را به درستی تشخیص دهد.تصور کنند که همه چیز را میدانند.
در مراحل ابتدایی یادگیری، افراد به سرعت به این باور میرسند که موضوع را به طور کامل درک کردهاند. این سوگیری شناختی منجر به اعتماد به نفس بیش از حد میشود و معمولاً مانعی برای یادگیری بیشتر است.بیاطلاعی از ندانستن خود.
یک جنبه جالب این اثر، ناتوانی افراد در تشخیص اینکه چه چیزهایی را نمیدانند، است. به بیان دیگر، افراد در سطوح پایین دانش حتی نمیدانند که چه سوالاتی باید بپرسند یا چه چیزی نیاز به یادگیری دارد.
ارتباط بین اعتماد به نفس و سطح مهارت
اثر دانینگ کروگر نمودار معروفی دارد که رابطه بین اعتماد به نفس و سطح مهارت را نشان میدهد. این نمودار دارای سه بخش اصلی است:
قله اعتماد به نفس کاذب (Mount Stupid):
در ابتدای یادگیری یک مهارت، اعتماد به نفس افراد به شدت بالا میرود. آنها به دلیل آگاهی محدود خود فکر میکنند که موضوع را کاملاً فهمیدهاند. این مرحله به “قله اعتماد به نفس کاذب” معروف است.دره ناامیدی (Valley of Despair):
با پیشرفت در یادگیری، افراد متوجه میشوند که موضوع بسیار پیچیدهتر از آن چیزی است که تصور میکردند. در این مرحله، اعتماد به نفس به شدت کاهش مییابد و فرد احساس میکند که هیچچیز نمیداند.صعود به خرد واقعی (Slope of Enlightenment):
با ادامه یادگیری و کسب تجربه، افراد به تدریج دانش و مهارت واقعی پیدا میکنند. در این مرحله، اعتماد به نفس به آرامی افزایش مییابد، اما این بار بر اساس دانش واقعی و آگاهی از محدودیتها است.
نمودار اثر دانینگ کروگر
نمودار اثر دانینگ کروگر یک مدل تصویری است که به طور خاص نشان میدهد چگونه میزان دانش و تجربه فرد بر ارزیابی او از تواناییهای خود تأثیر میگذارد. این نمودار بهویژه بر روی خودآگاهی و تغییرات اعتماد به نفس در مراحل مختلف یادگیری تمرکز دارد. در ادامه، بهطور کامل به شرح محورهای نمودار و مراحل مختلف آن میپردازیم:
معرفی محورهای نمودار
- محور افقی: سطح دانش یا مهارت فرد
این محور نشاندهنده میزان آگاهی و تجربه فرد در یک زمینه خاص است. در ابتدا، فرد ممکن است دانش محدودی داشته باشد، اما با گذشت زمان و کسب مهارت، سطح دانش او افزایش مییابد.
- محور عمودی: میزان اعتماد به نفس
این محور میزان اعتماد به نفس فرد را در ارتباط با دانش و مهارتهای او نشان میدهد. در ابتدا، افراد معمولاً اعتماد به نفس بالایی دارند، اما با پیشرفت و مواجهه با پیچیدگیهای بیشتر، این اعتماد به نفس تغییر میکند.
توضیح مراحل مختلف در نمودار اثر دانینگ کروگر
۱. اوج اعتماد به نفس کاذب (Mount Stupid)
در این مرحله، فرد تازهکار یا کمتجربه در یک زمینه خاص به دلیل آگاهی محدود، اعتماد به نفس بسیار بالایی دارد. این مرحله نشاندهنده وضعیت “ناآگاهی از ناآگاهی” است. فرد ممکن است تصور کند که همه چیز را میداند، اما چون هنوز با پیچیدگیها و چالشهای واقعی روبهرو نشده است، به اشتباه خود را ماهرتر از آنچه که هست میبیند.
ویژگیها:
- اعتماد به نفس بالا
- دانش سطحی یا ابتدایی
- فهم نادرست از موضوعات پیچیده
مثال: فردی که تنها چند ساعت در مورد یک موضوع مطالعه کرده است، ممکن است تصور کند که میتواند بهراحتی در آن حوزه تخصص پیدا کند.
۲. دره ناامیدی (Valley of Despair)
پس از آنکه فرد با واقعیت پیچیدگیهای یک موضوع روبهرو میشود، اعتماد به نفس او به شدت کاهش مییابد. در این مرحله، فرد متوجه میشود که دانش و مهارتهای او برای مواجهه با مسائل عمیقتر و چالشبرانگیزتر کافی نیست. این مرحله به “آگاهی از ناآگاهی” اشاره دارد، جایی که فرد درمییابد چقدر چیزهایی وجود دارد که نمیداند.
ویژگیها:
- کاهش شدید اعتماد به نفس
- احساس ناامیدی یا سرخوردگی
- تلاش برای مقابله با پیچیدگیها و مشکلات
مثال: یک دانشجوی تازهوارد که فکر میکرد بهراحتی میتواند در یک درس موفق شود، اما پس از مواجهه با مطالب پیچیده، متوجه میشود که نیاز به تلاش و یادگیری بیشتری دارد.
۳. صعود به خرد واقعی (Slope of Enlightenment)
در این مرحله، فرد شروع به درک عمیقتر از موضوعات میکند و به تدریج دانش خود را گسترش میدهد. اعتماد به نفس او بازگشت میکند، اما این بار بر اساس دانش و تجربه واقعی است. در این مرحله، فرد میآموزد که برای رسیدن به تسلط واقعی به تلاش و زمان بیشتری نیاز دارد و میفهمد که مهارتهای پیچیده نیازمند تمرین و اصلاح هستند.
ویژگیها:
- افزایش تدریجی اعتماد به نفس
- آگاهی از محدودیتهای خود
- پیشرفت مداوم و رشد درک و تسلط
مثال: فردی که در ابتدا دچار ناامیدی شده بود، حالا شروع به یادگیری از اشتباهات خود میکند و به تدریج درک عمیقتری پیدا میکند، در نتیجه در مسیر پیشرفت قرار میگیرد.
۴. بلندای خرد واقعی (Plateau of Sustainability)
در این مرحله، فرد به تسلط واقعی در زمینه خود دست مییابد. او به خوبی درک میکند که چه چیزی را میداند و چه چیزی را نمیداند، و این خودآگاهی موجب میشود که همیشه در حال یادگیری و بهبود باشد. اعتماد به نفس در این مرحله به بالاترین سطح خود نمیرسد، بلکه به یک سطح پایدار و واقعی میرسد.
ویژگیها:
- تسلط واقعی بر مهارت یا موضوع
- اعتماد به نفس پایدار و متعادل
- پیشرفت مستمر بدون افراط یا تفریط
مثال: فردی که به سطح بالایی از مهارت در یک زمینه رسیده است، میداند که همچنان نیاز به یادگیری و بهبود دارد، اما احساس میکند که به سطح قابل قبولی از تسلط رسیده است.
نمودار اثر دانینگ کروگر به خوبی نشان میدهد که چگونه افراد در طول مسیر یادگیری ممکن است از اعتماد به نفس بیش از حد به ناامیدی و سپس به اعتماد به نفس واقعی و پایدار برسند. این نمودار تأکید میکند که در فرآیند یادگیری، آگاهی از نقاط ضعف و پذیرش این که نمیدانیم، از اهمیت بالایی برخوردار است. با گذر از مراحل مختلف و درک پیچیدگیها، افراد میتوانند به سطح بالایی از تسلط برسند که نه بر اساس توهم، بلکه بر اساس تجربه و دانش واقعی است.
اثر دانینگ کروگر - آنکس که نداند و نداند که نداند
شاید شما هم این شعر را از کتاب معراج السعاده ملا احمد نراقی شنیده باشید:
آنکس که بداند و بخواهد که بداند
خود را به بلندای سعادت برساند
آنکس که بداند و بداند که بداند
اسب شرف از گنبد گردون بجهاند
آنکس که بداند و نداند که بداند
با کوزه ی آب است ولی تشنه بماند
آنکس که نداند و بداند که نداند
لنگان خرک خویش به مقصد برساند
آنکس که نداند و بخواهد که بداند
جان و تن خود را ز جهالت برهاند
آنکس که نداند و نداند که نداند
در جهل مرکب ابدالدهر بماند
آنکس که نداند و نخواهد که بداند
حیف است چنین جانوری زنده بماند
این شعر به زیبایی چهار وضعیت شناختی انسانها را توصیف میکند که ارتباط نزدیکی با اثر دانینگ کروگر دارد. در ادامه، هر بیت را با مفهوم این اثر بررسی میکنیم:
آنکس که بداند و بخواهد که بداند
خود را به بلندای سعادت برساند
- در این بیت، فردی که آگاه است و در تلاش برای یادگیری و افزایش دانش خود است، به سمت موفقیت و پیشرفت حرکت میکند. این شخص همان کسی است که در اثر دانینگ کروگر از مرحله ابتدایی و سطحی دانش عبور کرده است و در مسیر رشد و یادگیری قرار دارد. او به درستی میداند که چه چیزی را میداند و چه چیزی را نمیداند، بنابراین همیشه در حال یادگیری است.
آنکس که بداند و بداند که بداند
اسب شرف از گنبد گردون بجهاند
- این بیت به کسی اشاره دارد که علاوه بر آگاهی از دانش خود، تواناییهای خود را به خوبی میشناسد و در واقع، از وضعیت خود مطمئن است. او نه تنها میداند که چه چیزی را میداند، بلکه تواناییهای خود را به خوبی درک کرده و این اعتماد به نفس در او باعث حرکت به سمت موفقیت و درخشش میشود. در اثر دانینگ کروگر، این مرحله مشابه “بلندای خرد واقعی” است که فرد به تسلط واقعی در موضوعی دست یافته است.
آنکس که بداند و نداند که بداند
با کوزه ی آب است ولی تشنه بماند
- این بیت به فردی اشاره دارد که گمان میکند که چیزی را میداند، اما در حقیقت از برخی نواقص و مشکلات آگاه نیست. او ممکن است به دانش سطحی خود اطمینان داشته باشد (مرحله اوج اعتماد به نفس کاذب در اثر دانینگ کروگر) اما به دلیل ناآگاهی از عمق موضوع، در نهایت نمیتواند به تمام پاسخها و حل مشکلات دست یابد. به عبارت دیگر، او مانند کسی است که کوزهای از آب دارد ولی هنوز تشنه است.
آنکس که نداند و بداند که نداند
لنگان خرک خویش به مقصد برساند
- در اینجا به فردی اشاره میشود که آگاه است که چیزی نمیداند، و این آگاهی به او کمک میکند تا در مسیر درست گام بردارد. این مرحله در اثر دانینگ کروگر مشابه “دره ناامیدی” است، جایی که فرد از محدودیتهای خود آگاه میشود، اما از آنجا که میداند چه چیزی را نمیداند، میتواند تلاش کند تا از آن نواقص آگاه شود و از اشتباهات خود جلوگیری کند.
آنکس که نداند و بخواهد که بداند
جان و تن خود را ز جهالت برهاند
- این بیت به فردی اشاره دارد که از ناآگاهی خود آگاه است و در تلاش است تا از جهل خود رهایی یابد. او نه تنها از محدودیتهای خود آگاه است، بلکه میخواهد که بیشتر بیاموزد و دانش خود را گسترش دهد. این فرد در واقع به مرحلهای از خودآگاهی رسیده است که در اثر دانینگ کروگر به مرحلهای مشابه “صعود به خرد واقعی” میرسد، جایی که فرد شروع به یادگیری و رشد میکند.
آنکس که نداند و نداند که نداند
در جهل مرکب ابدالدهر بماند
- این بیت به فردی اشاره دارد که نه تنها چیزی نمیداند، بلکه از ندانستن خود نیز بیاطلاع است. این فرد در مرحلهای از اثر دانینگ کروگر قرار دارد که به آن “ناآگاهی از ناآگاهی” گفته میشود. در این مرحله، فرد هیچ گونه خودآگاهی در مورد نواقص و محدودیتهای خود ندارد و به همین دلیل همچنان در جهل خود باقی میماند. این فرد به اشتباه فکر میکند که همه چیز را میداند و هیچ تلاشی برای یادگیری بیشتر نمیکند.
آنکس که نداند و نخواهد که بداند
حیف است چنین جانوری زنده بماند
- این بیت به فردی اشاره دارد که نه تنها چیزی نمیداند، بلکه از یادگیری و تغییر خودداری میکند. او در جهل خود قفل شده است و هیچ تمایلی برای تغییر و بهبود ندارد. این نوع افراد میتوانند با اثر دانینگ کروگر در مرحلهای قرار بگیرند که نه تنها به دانش خود آگاهی ندارند، بلکه از آن هم بیخبرند و به هیچوجه به سمت رشد و یادگیری حرکت نمیکنند. در این وضعیت، فرد در جهل مرکب باقی میماند و از هرگونه پیشرفت دور میشود.
شعر مذکور با دقت به مراحل مختلف اثر دانینگ کروگر اشاره دارد و بهطور زیبایی توضیح میدهد که افراد چگونه ممکن است در مسیر یادگیری و آگاهی از تواناییهای خود، از اعتماد به نفس کاذب به خودآگاهی و در نهایت به تسلط واقعی برسند. این شعر به ما یادآوری میکند که تنها با شناخت درست از خود و تلاش مستمر میتوان از جهل رهایی یافت و به سوی رشد حرکت کرد.
نمونههای اثر دانینگ کروگر در زندگی روزمره
برای توضیح کامل نمونههای اثر دانینگ کروگر در زندگی روزمره، بهتر است این پدیده را در سه حوزه کلیدی محیط کار، تحصیل و زندگی شخصی بررسی کنیم. در هر بخش به نمونههای مشخصی اشاره میکنیم که نشاندهنده این اثر باشند.
در محیط کار: کارکنان تازهکار
اثر دانینگ کروگر در محیطهای کاری بهوضوح قابل مشاهده است، بهویژه در میان افرادی که تازهکار هستند یا تجربه محدودی دارند.
ارزیابی بیش از حد تواناییها در پروژهها:
یک کارمند تازهوارد ممکن است پس از گذراندن یک دوره آموزشی کوتاه، تصور کند که برای اجرای پروژههای پیچیده آماده است. این اعتماد به نفس کاذب معمولاً به دلیل عدم آگاهی از چالشها و جزئیات کاری ایجاد میشود.عدم درخواست کمک یا مشورت:
افراد کمتجربه ممکن است فکر کنند که همه چیز را میدانند و نیازی به راهنمایی ندارند. این موضوع میتواند به تصمیمگیریهای اشتباه یا عملکرد ضعیف منجر شود.چالش در پذیرش بازخورد:
فردی که در مرحله “قله اعتماد به نفس کاذب” قرار دارد، ممکن است بازخوردهای سازنده از سوی همکاران یا مدیران را نپذیرد، زیرا به اشتباه تصور میکند که بهتر از دیگران عمل میکند.
در تحصیل: دانشجویان مبتدی
اثر دانینگ کروگر در فرآیند یادگیری و تحصیل نیز بسیار رایج است، بهخصوص در دانشجویان یا دانشآموزانی که در مراحل ابتدایی یادگیری یک موضوع قرار دارند.
فهم نادرست مطالب ساده:
دانشجویی که تنها چند فصل ابتدایی یک کتاب درسی را مطالعه کرده است، ممکن است تصور کند که کاملاً به موضوع مسلط است، زیرا هنوز با پیچیدگیهای مطالب عمیقتر روبهرو نشده است.بیتوجهی به مطالعات بیشتر:
وقتی یک دانشجو فکر میکند که اطلاعات کافی دارد، ممکن است از مطالعه منابع تکمیلی یا پرسیدن سوالات بیشتر خودداری کند، زیرا نمیداند چه چیزهایی را نمیداند.اعتماد به نفس بیش از حد در امتحانات:
دانشجویانی که بهاشتباه تصور میکنند برای امتحان آماده هستند، ممکن است در نهایت با نتیجهای ضعیف مواجه شوند، زیرا ناآگاهی آنها از نقاط ضعفشان باعث شده است که آمادگی کافی نداشته باشند.
در زندگی شخصی: تصمیمگیریهای اشتباه
اثر دانینگ کروگر میتواند در جنبههای مختلف زندگی شخصی نیز تأثیرگذار باشد، بهویژه در مواقعی که افراد درباره موضوعاتی که دانش کمی دارند، تصمیمگیری میکنند.
مشاوره در موضوعات تخصصی بدون دانش کافی:
فردی که چند مقاله عمومی در مورد سلامتی خوانده است، ممکن است به دیگران توصیههای پزشکی بدهد، درحالیکه دانش او بسیار سطحی است و ممکن است به تصمیمگیریهای غلط منجر شود.مدیریت مالی بدون دانش:
فردی که دانش کافی در زمینه مالی ندارد، ممکن است تصور کند که بهخوبی میتواند سرمایهگذاری کند و در نتیجه دچار زیانهای مالی شود.اعتماد به نفس بیش از حد در مهارتهای جدید:
یادگیری سطحی یک مهارت (مانند آشپزی، رانندگی یا تعمیرات) میتواند باعث شود که فرد بهاشتباه تصور کند کاملاً مسلط است، اما در عمل به مشکل برمیخورد.
چرا این موارد اتفاق میافتند؟
اثر دانینگ کروگر ریشه در ناآگاهی افراد نسبت به ندانستههای خود دارد. افرادی که دانش کمی دارند، نمیتوانند میزان پیچیدگی یک موضوع یا نقاط ضعف خود را به درستی ارزیابی کنند. این موضوع باعث میشود:
اعتماد به نفس کاذب ایجاد شود: آنها به دلیل ندانستن، تصور میکنند همهچیز را میدانند.
از یادگیری باز بمانند: چون احساس میکنند نیازی به دانش بیشتر ندارند، به دنبال یادگیری نمیروند.
اشتباهات بیشتری مرتکب شوند: به دلیل عدم آگاهی از عواقب تصمیمات خود، ممکن است مشکلاتی ایجاد کنند که از ابتدا قابل پیشگیری بود.
اثر دانینگ کروگر در زندگی روزمره، از محیط کار تا تحصیل و زندگی شخصی، بهوضوح قابل مشاهده است. شناخت این اثر و آگاهی از آن میتواند به افراد کمک کند تا نقاط ضعف خود را بهتر بشناسند، اعتماد به نفس متعادلتری داشته باشند و مسیر یادگیری و پیشرفت را با دقت بیشتری طی کنند.
عوامل تأثیرگذار بر اثر دانینگ کروگر
در اثر دانینگ کروگر، عواملی مانند تحصیلات، تجربه، محیط و بازخوردهای خارجی میتوانند تأثیر زیادی بر نحوه ارزیابی فرد از تواناییهای خود داشته باشند. این عوامل میتوانند باعث افزایش یا کاهش اعتماد به نفس فرد شوند و در نهایت بر مسیر یادگیری و پیشرفت او تأثیر بگذارند. در ادامه، این عوامل را به تفصیل توضیح میدهیم:
نقش تحصیلات و تجربه
- تحصیلات به فرد این امکان را میدهد که مفاهیم پیچیدهتر و جزئیتر را درک کند و در نتیجه، نسبت به تواناییهای خود آگاهی بیشتری پیدا کند. فردی که تحصیلات عالیتری دارد معمولاً به دلیل آشنایی با اطلاعات و مهارتهای بیشتر، بهراحتی از دام اثر دانینگ کروگر خارج میشود و به شناخت درستتری از دانش خود دست مییابد.
- افرادی که در مراحل ابتدایی تحصیلات خود قرار دارند، ممکن است به دلیل آگاهی محدود و ناتمام از موضوعات، در مراحل ابتدایی اثر دانینگ کروگر دچار اعتماد به نفس کاذب شوند.
- تجربه در یک زمینه خاص به فرد این امکان را میدهد که درک عمیقتری از آن حوزه پیدا کند. افرادی که تجربه بیشتری دارند، معمولاً میتوانند مهارتهای خود را در شرایط واقعی به کار بگیرند و به سطح بالاتری از آگاهی برسند. این افراد به جای اعتماد به نفس کاذب، به تدریج خود را با چالشها و پیچیدگیهای بیشتر آشنا کرده و خودآگاهی لازم را پیدا میکنند.
- در مقابل، افرادی که تجربه کمی در زمینهای دارند، ممکن است به دلیل عدم مواجهه با مسائل پیچیده، بهطور نادرست خود را تواناتر از آنچه که هستند ارزیابی کنند.
اثر محیط و بازخوردهای خارجی
- محیط اجتماعی و حرفهای میتواند تأثیر زیادی بر نحوه ارزیابی فرد از تواناییهای خود داشته باشد. در محیطهایی که افراد به راحتی به موفقیتهای سریع دست مییابند، ممکن است فرد به اشتباه تصور کند که تواناییهایش بیشتر از آنچه که هست، است.
- محیطهایی که چالشهای سخت و پیچیده دارند، باعث میشوند که فرد بهطور واقعیتر ارزیابی کند که چه چیزی را میداند و چه چیزی را نمیداند.
- بازخوردهایی که فرد از دیگران دریافت میکند (اعم از معلمان، همکاران یا خانواده) میتواند تأثیر زیادی بر سطح اعتماد به نفس او داشته باشد. اگر این بازخوردها مثبت و تأکید بر موفقیتها باشند، فرد ممکن است بیش از حد به تواناییهای خود اعتماد کند و وارد مرحله “اوج اعتماد به نفس کاذب” شود.
- در مقابل، بازخوردهای منفی و سازنده میتوانند باعث شوند که فرد به سرعت به آگاهی بیشتری از محدودیتهای خود برسد و در مسیر یادگیری و رشد قرار گیرد.
عوامل مختلفی مانند تحصیلات، تجربه، محیط و بازخوردهای خارجی میتوانند بهشدت بر اثر دانینگ کروگر تأثیرگذار باشند. افرادی که از این عوامل بهدرستی بهرهبرداری کنند، میتوانند به تدریج به سطح بالاتری از خودآگاهی دست یابند و از دام اعتماد به نفس کاذب در ابتدای یادگیری خارج شوند. همچنین، توجه به محیط و بازخوردها میتواند به افراد کمک کند تا فرآیند یادگیری خود را بهطور دقیقتری مدیریت کنند.
ارتباط اثر دانینگ کروگر با دیگر مفاهیم روانشناسی
اثر دانینگ کروگر بهطور خاص با چندین مفهوم روانشناسی دیگر ارتباط دارد که درک بهتر آنها میتواند به ما کمک کند تا اثرات مختلف این پدیده را در رفتار و ارزیابی تواناییها در افراد توضیح دهیم. در این بخش، به دو مفهوم رایج در روانشناسی میپردازیم که ارتباط مستقیمی با اثر دانینگ کروگر دارند: سندروم ایمپاستر و اعتماد به نفس کاذب.
سندروم ایمپاستر و اثر دانینگ کروگر
سندروم ایمپاستر (Imposter Syndrome) به وضعیتی اطلاق میشود که فرد احساس میکند لایق موفقیتهای خود نیست و ممکن است دیگران به اشتباه فکر کنند که او توانمند است. در این حالت، فرد دائماً احساس میکند که در حال تقلب است و در نهایت ممکن است او را به عنوان فردی ناتوان و بیلیاقت بشناسند.
سندروم ایمپاستر برخلاف اثر دانینگ کروگر، در واقع به افرادی تعلق دارد که در زمینهای خاص آگاهی و توانمندی زیادی دارند، اما از تواناییهای خود بیاطلاع هستند و احساس نمیکنند که شایستگی لازم را دارند. افراد مبتلا به سندروم ایمپاستر به طور معمول در مقایسه با دیگران احساس میکنند که ناآگاه هستند یا از آنها انتظار دارند که هیچگاه به اندازه کافی موفق نباشند.
در حالی که در اثر دانینگ کروگر، فردی که تجربه یا دانش ابتدایی دارد، خود را بسیار تواناتر از آنچه که هست ارزیابی میکند، در سندروم ایمپاستر، فرد موفق در واقع در حال تجربه عدم اعتماد به نفس است و نمیتواند دستاوردهای خود را به عنوان شایستگی واقعی بپذیرد.
افراد با اثر دانینگ کروگر معمولاً از ناآگاهی خود آگاه نیستند، در حالی که افراد مبتلا به سندروم ایمپاستر به خوبی میدانند که تواناییهایشان ممکن است پایینتر از آنچه که دیگران تصور میکنند، باشد. به عبارت دیگر، در اثر دانینگ کروگر، فرد در “آگاهی از ناآگاهی” گرفتار است، در حالی که در سندروم ایمپاستر فرد در “آگاهی از توانمندیهای محدود” خود به دام افتاده است.
اعتماد به نفس کاذب و اثر دانینگ کروگر
اعتماد به نفس کاذب به وضعیتی اطلاق میشود که فرد با وجود نداشتن دانش و مهارت کافی، خود را به طور غیرواقعی توانمند میبیند. این افراد ممکن است در مقایسه با دیگران خود را تواناتر از آنچه که هستند ارزیابی کنند و به همین دلیل احتمالاً اشتباهات زیادی مرتکب میشوند.
اثر دانینگ کروگر خود یکی از بهترین مثالها برای اعتماد به نفس کاذب است. در این اثر، فردی که دانش ابتدایی دارد، در مرحلهای از یادگیری قرار دارد که اعتماد به نفس بالایی از خود دارد و ممکن است تصور کند که توانایی بیشتری نسبت به آنچه که در واقعیت دارد، دارد. در این مرحله، اعتماد به نفس او کاذب است زیرا دانش یا مهارت کافی برای ارزیابی دقیق وضعیت خود را ندارد.
در حالی که اثر دانینگ کروگر بهطور خاص به اشتباهات افراد در ارزیابی تواناییهای خود در ابتدای یادگیری یا در سطوح ابتدایی دانایی اشاره دارد، اعتماد به نفس کاذب میتواند بهطور عمومی در افراد با هر سطح از دانش یا تجربه ظاهر شود. به عبارت دیگر، فردی که در اثر دانینگ کروگر قرار دارد، به دلیل ناآگاهی از نواقص خود دچار اعتماد به نفس کاذب است، در حالی که فردی با اعتماد به نفس کاذب ممکن است حتی در زمینههای پیچیدهتر و با تجربههای بیشتر به اشتباه به تواناییهای خود اعتماد کند.
چگونه اثر دانینگ کروگر را در خود کاهش دهیم؟
کاهش اثر دانینگ کروگر در خود نیازمند آگاهی از وضعیت فعلی خود و تلاش برای بهبود مداوم است. برای اینکه بتوانیم بهطور مؤثر از این اثر عبور کنیم و از افتادن در دام اعتماد به نفس کاذب جلوگیری کنیم، میتوانیم چندین روش را دنبال کنیم:
1. اهمیت پذیرش ناآگاهی
پذیرش ناآگاهی یکی از اولین گامها برای کاهش اثر دانینگ کروگر است. بسیاری از افرادی که در این اثر قرار دارند، به دلیل ناآگاهی از محدودیتهای خود، تصور میکنند که همه چیز را میدانند. اما پذیرش این که “من همهچیز را نمیدانم” به فرد این فرصت را میدهد که از موانع ذهنی عبور کرده و به یادگیری و توسعه بیشتر پردازد. به این ترتیب، فرد قادر خواهد بود برای پر کردن شکافهای دانشی و بهبود مهارتهای خود گام بردارد.
چگونه این را انجام دهیم؟
- با خود صادق باشید و از هر گونه سرزنش برای ناآگاهی خود اجتناب کنید.
- سعی کنید نقاط ضعف و محدودیتهای خود را شناسایی کنید و از این بهعنوان فرصتی برای یادگیری بیشتر استفاده کنید.
2. روشهای بهبود مهارتها و دانش
برای کاهش اثر دانینگ کروگر، باید به طور پیوسته دانش و مهارتهای خود را ارتقا دهیم. این امر نیازمند تلاش مستمر و تمرین در زمینههای مختلف است. افراد در مراحل ابتدایی یادگیری معمولاً تصور میکنند که با دانستن اطلاعات ابتدایی میتوانند بهراحتی مشکلات پیچیده را حل کنند، در حالی که در عمل نیاز به یادگیری عمیقتر دارند. برای مقابله با این تفکر، باید از طریق آموزشهای تکمیلی، مطالعه منابع معتبر و تجربه عملی به تقویت مهارتهای خود بپردازیم.
چگونه این را انجام دهیم؟
- در دورههای آموزشی شرکت کنید یا از منابع آنلاین برای یادگیری بیشتر استفاده کنید.
- با دیگران در زمینههای مختلف بحث و گفتگو کنید تا دیدگاههای جدیدی کسب کنید.
- به تجربههای عملی بپردازید تا بتوانید دانستههای خود را در عمل آزمایش کنید و نقصهای احتمالی را شناسایی کنید.
3. جستجوی بازخوردهای دقیق و مفید
بازخورد یکی از مهمترین ابزارهایی است که به فرد کمک میکند تا درک بهتری از تواناییهای خود پیدا کند. افراد مبتلا به اثر دانینگ کروگر معمولاً از دیگران بازخورد دریافت نمیکنند یا بازخوردهایی را که دریافت میکنند، نادیده میگیرند، زیرا به خود اعتماد دارند. دریافت بازخورد دقیق و صادقانه از دیگران میتواند به شما کمک کند تا متوجه شوید که در کجا باید بهبود یابید و در کجا میتوانید پیشرفت کنید.
چگونه این را انجام دهیم؟
- از همکاران، مربیان یا افراد باتجربه در زمینهای خاص درخواست بازخورد کنید.
- سعی کنید به بازخوردهای منفی بهعنوان فرصتی برای بهبود و یادگیری نگاه کنید، نه اینکه آنها را بهعنوان حمله شخصی برداشت کنید.
- بازخورد را بهطور مستمر دریافت کنید تا نقاط قوت و ضعف خود را شناسایی کنید و بهطور مداوم خود را بهبود دهید.
برای کاهش اثر دانینگ کروگر و عبور از مرحله اعتماد به نفس کاذب، لازم است که پذیرای ناآگاهی خود باشیم و به دنبال بهبود مستمر مهارتها و دانش خود باشیم. علاوه بر این، جستجو برای دریافت بازخوردهای دقیق و مفید میتواند به ما کمک کند تا به درک واقعیتری از توانمندیهای خود برسیم و از اشتباهات احتمالی جلوگیری کنیم.
تأثیر اثر دانینگ کروگر در جامعه
اثر دانینگ کروگر نه تنها بر فرد بلکه بر جامعه نیز تأثیرات عمیقی دارد. این اثر میتواند پیامدهای اجتماعی و فرهنگی گستردهای ایجاد کند و در انتشار اطلاعات غلط نقش مهمی ایفا کند. در ادامه، این تأثیرات را بهطور کامل توضیح میدهیم:
پیامدهای اجتماعی و فرهنگی اثر دانینگ کروگر
۱. اعتماد به نفس کاذب در افراد با آگاهی محدود
اثر دانینگ کروگر موجب میشود که افراد با دانش محدود یا ابتدایی، خود را متخصص و آگاه در زمینهای خاص بدانند. این وضعیت میتواند باعث افزایش اعتماد به نفس کاذب در افراد شود. در چنین حالتی، این افراد در موقعیتهای اجتماعی و حرفهای خود ممکن است رفتارهایی از خود نشان دهند که به نظر دیگران بهعنوان درک نادرست از توانمندیهایشان تلقی میشود.
این اعتماد به نفس کاذب میتواند در روند تصمیمگیریهای اجتماعی و فرهنگی تأثیر منفی داشته باشد. افراد ممکن است در مورد مسائل پیچیده نظرات نادرستی را ابراز کنند که میتواند به نتایج منفی در سطح جامعه منجر شود.
۲. فقدان توانایی تشخیص اطلاعات معتبر
یکی دیگر از پیامدهای اثر دانینگ کروگر در جامعه، عدم توانایی افراد در تمییز اطلاعات معتبر از اطلاعات نادرست است. به دلیل اینکه افراد در این اثر معمولاً خود را تواناتر از آنچه که هستند ارزیابی میکنند، ممکن است در هنگام مواجهه با اطلاعات جدید یا پیچیده، از تجزیه و تحلیل صحیح آن عاجز باشند و بهجای پذیرش محدودیتهای خود، به اشتباه خود را صاحب حقیقت بدانند.
این وضعیت میتواند در جوامع با تنوع فرهنگی و اجتماعی بیشتر به چالشهای جدی تبدیل شود. افرادی که دانش محدود دارند و به اشتباه خود را در موقعیتهای تخصصی قرار میدهند، ممکن است در معرض انتشار اطلاعات غلط یا سوءتفاهمها قرار بگیرند.
نقش اثر دانینگ کروگر در انتشار اطلاعات غلط
۱. گسترش اخبار نادرست و شایعات
در دنیای دیجیتال و شبکههای اجتماعی، اثر دانینگ کروگر میتواند به گسترش اخبار نادرست و شایعات کمک کند. افراد مبتلا به این اثر معمولاً به دلیل ناآگاهی از پیچیدگیهای مسائل، به سرعت در مورد موضوعات مختلف اظهار نظر میکنند. زمانی که این افراد اطلاعاتی را که به درستی درک نکردهاند، به اشتراک میگذارند، ممکن است آن اطلاعات به سرعت در میان دیگران گسترش یابد و به شایعات و اخبار نادرست تبدیل شود.
این پدیده بهویژه در مواقع بحران یا رویدادهای اجتماعی مهم، نظیر انتخابات یا بیماریهای همهگیر، خطرناک است زیرا ممکن است باعث گمراهی عمومی و تصمیمگیریهای نادرست شود.
۲. تأثیر بر تصمیمات اجتماعی و سیاسی
افراد مبتلا به اثر دانینگ کروگر معمولاً تمایل دارند که نظرات قطعی و قطعیتری در مورد مسائل اجتماعی و سیاسی ارائه دهند، حتی اگر دانش یا آگاهی کافی از آن مسائل نداشته باشند. این نظرات میتواند در فضای اجتماعی و سیاسی تأثیرگذار باشد و در نهایت به انتشار افکار غلط و تصمیمگیریهای اشتباه منجر شود.
بهویژه در موضوعاتی مانند تغییرات اقلیمی، بهداشت عمومی یا سیاستهای اقتصادی، افرادی که خود را متخصص میدانند، ممکن است به سرعت اطلاعات نادرست را در مورد این مسائل منتشر کنند و باعث سردرگمی و تضعیف آگاهی عمومی شوند.
اثر دانینگ کروگر نه تنها به سطح فردی بلکه در سطح جامعه نیز میتواند تأثیرات مهمی داشته باشد. این اثر میتواند به گسترش اعتماد به نفس کاذب و انتشار اطلاعات غلط کمک کند که در نهایت به تصمیمگیریهای نادرست اجتماعی و فرهنگی منجر میشود. برای مقابله با این اثر در سطح جامعه، نیاز است که آموزش و آگاهی عمومی در زمینههای مختلف تقویت شود تا افراد بتوانند بهتر و دقیقتر به ارزیابی تواناییهای خود پرداخته و اطلاعات معتبر را از نادرست تفکیک کنند.
نقدها و محدودیتهای اثر دانینگ کروگر
اثر دانینگ کروگر بهعنوان یک پدیده روانشناختی که در ابتدا مورد توجه گسترده قرار گرفت، به مرور زمان با انتقادات و محدودیتهایی نیز مواجه شده است. این انتقادات از جنبههای مختلف علمی و کاربردی مطرح شده و باعث شدهاند که بیشتر درک کنیم که اثر دانینگ کروگر در تمام موقعیتها و زمینهها ممکن است دقیق یا قابلاعتماد نباشد.
انتقادات از نظر علمی
۱. ابزار اندازهگیری محدود
یکی از انتقادهای اصلی به اثر دانینگ کروگر این است که ابزارهایی که برای اندازهگیری آن استفاده میشوند، ممکن است دقیق نباشند. بسیاری از مطالعاتی که این اثر را بررسی کردهاند، به صورت خودارزیابی انجام شدهاند، یعنی از افراد خواسته شده تا تواناییها و دانش خود را ارزیابی کنند. این خودارزیابیها ممکن است نادرست باشد و افراد ممکن است تواناییهای خود را اغراق کرده یا دستکم بگیرند.
از آنجا که اثر دانینگ کروگر عمدتاً بر مبنای خودارزیابی است، این میتواند باعث ایجاد نتایج مغرضانه شود که بر اساس آن فرد احساس کند که توانمندی بیشتری نسبت به آنچه که در واقعیت است، دارد. بنابراین، نمیتوان همیشه این اثر را با دقت بالا اندازهگیری کرد.
۲. تعریف مبهم از "آگاهی"
دیگر انتقاد وارد به اثر دانینگ کروگر این است که مفهوم “آگاهی” و “دانایی” در این اثر بهطور دقیق تعریف نشده است. در برخی از مطالعات، افراد به طور معمول میتوانند دانش ابتدایی در زمینهای خاص داشته باشند و این به نظر برسد که آنها اطلاعات کافی برای انجام فعالیتهای خاص را دارند، اما واقعاً درک عمیق از موضوع ندارند. این عدم وضوح در تعریف آگاهی باعث میشود که نتایج اثر دانینگ کروگر در برخی از زمینهها نامشخص و مبهم باقی بماند.
۳. پیشفرضهای سادهسازی شده
اثر دانینگ کروگر به طور عمده بر اساس پیشفرضهای سادهسازی شده از یادگیری و مهارتسازی بنا شده است. در واقع، این اثر بهطور معمول نشان میدهد که هرچه فردی بیشتر یاد میگیرد، اعتماد به نفس و آگاهی او نیز بهبود مییابد، اما این فرآیند در دنیای واقعی معمولاً پیچیدهتر از آن است که در این اثر آمده است. یادگیری یک فرآیند تدریجی و مداوم است که به تعامل با محیط، تجربههای عملی و بازخورد مداوم نیاز دارد.
محدودیتهای کاربرد در موارد مختلف
۱. متفاوت بودن زمینهها و افراد
اثر دانینگ کروگر ممکن است در همه زمینهها و برای همه افراد یکسان نباشد. در برخی از رشتهها یا موضوعات پیچیده، ممکن است افراد مبتدی بیشتر از حد واقعی خود اعتماد به نفس نداشته باشند یا برعکس، در موارد دیگر ممکن است فردی که خود را دارای دانش سطحی میداند، توانایی بالاتری داشته باشد.
این اثر بیشتر در موقعیتهایی که دانش اولیه و ابتدایی در دسترس است، بهطور واضح مشاهده میشود، اما در مواردی که افراد با چالشهای پیچیدهتر روبهرو میشوند، نمیتوان همیشه اثر دانینگ کروگر را بهطور دقیق اعمال کرد.
۲. نقش تجربه و بازخورد در بهبود دانش
در بسیاری از شرایط، افراد با گذشت زمان و دریافت بازخورد از دیگران میتوانند آگاهی بیشتری پیدا کنند و درک صحیحتری از توانمندیهای خود داشته باشند. بنابراین، اثر دانینگ کروگر ممکن است به طور موقت در مراحل ابتدایی مشاهده شود، اما به مرور زمان، با کسب تجربه و آگاهی بیشتر، فرد میتواند از دام این اثر خارج شود و به درک بهتری از توانمندیهای خود برسد.
۳. کاهش اعتبار در برخی موقعیتها
در بعضی از موقعیتها، اثر دانینگ کروگر ممکن است بهطور غیرمؤثر عمل کند. به عنوان مثال، در برخی از موارد خاص یا در حوزههای علمی و حرفهای با معیارهای دقیق و بازخوردهای فوری، احتمالاً کمتر شاهد اثرات بارز آن خواهیم بود. افراد در این موقعیتها با ارزیابی دقیقتر از خود، قادر به اصلاح شناخت خود از توانمندیها و نقصهایشان خواهند بود.
اثر دانینگ کروگر بهعنوان یک مفهوم روانشناختی مفید برای درک اشتباهات شناختی افراد در مراحل ابتدایی یادگیری است، اما این اثر بهطور کامل و جامع قابلاعتماد نیست. این اثر در بسیاری از موارد تنها یک روند عمومی را نشان میدهد و ممکن است در زمینهها و موقعیتهای مختلف نتایج متفاوتی داشته باشد. به همین دلیل، باید با دقت بیشتری آن را مورد ارزیابی قرار داد و در نظر داشت که گاهی دیگر عوامل مانند تجربه، بازخورد و یادگیری مداوم میتوانند بر نتایج آن تأثیرگذار باشند.
نتیجهگیری
اثر دانینگ کروگر بهوضوح نشان میدهد که بسیاری از افراد در مراحل ابتدایی یادگیری، تواناییهای خود را بیشتر از آنچه که هستند ارزیابی میکنند. این اثر میتواند باعث ایجاد اعتماد به نفس کاذب و اشتباهات شناختی شود که مانع از پیشرفت واقعی میشود. بنابراین، آگاهی از این پدیده میتواند کمک کند تا از افتادن در دام اعتماد به نفس کاذب جلوگیری کنیم و در مسیر یادگیری دقیقتر و مؤثرتر پیش برویم. پذیرش ناآگاهی و تلاش برای بهبود مستمر مهارتها و دانش، از جمله راهکارهایی است که میتواند ما را در فرآیند یادگیری به نتیجه بهتری برساند.
اگر شما هم در مسیر یادگیری به دنبال افزایش مهارتها و توانمندیهای خود هستید و میخواهید از اثر دانینگ کروگر عبور کنید، دوره معماری مغز نیهاد آکادمی میتواند نقطه شروع خوبی باشد. در این دوره، شما یاد خواهید گرفت که چگونه مهارتهای یادگیری خود را تقویت کنید و یادگیرندهٔ خوبی باشید. با شرکت در این دوره، مسیر یادگیری خود را شفافتر خواهید دید و قادر خواهید بود در هر زمینهای که در آن در حال پیشرفت هستید، به بهترین نتایج دست یابید.
محمدحسن جانقربان هستم معلمی که دائماً در حال یادگیری و شاگردی است.
برای ارسال نظر لطفا ابتدا وارد حساب کاربری خود شوید. صفحه ورود و ثبت نام